استرداد جهیزیه

جهیزیه وسایل مورد نیاز برای زندگی است که در ابتدای زندگی، زوجه یا خانواده وی فراهم می‌­کنند. جهیزیه به معنی اسباب، رخت، اثاث و وسایل دیگر است که زن با خود به منزل شوهر می‌­برد. جهیزیه از اموال منقولی است که بر اساس رسم و رسومات پس از ازدواج از سوی زوجه به منزل شوهر برده می­‌شود . بر خلاف تصور عموم، مطابق ماده 1107 قانون مدنی، تهیه وسایل زندگی مشترک به عهده مرد می­‌باشد، زن در این مورد هیچ گونه تکلیف شرعی و قانونی ندارد.

جهیزیه چیست؟

جهیزیه در دست زوج امانت است و مالکیت آن متعلق به زوجه است و زوجه هر زمان که بخواهد چه در طول زندگی مشترک چه پس از طلاق می‌­تواند جهیزیه خود را مطالبه و استرداد کند.

زوجه می‌تواند جزییات اموال مربوط به جهیزیه خود را در سیاهه‌ای یادداشت كند و پس از استقرار در خانه شوهر از وی امضاء اخذ کند، که این اقلام به منزل وی آورده شده است. به این نوشته اصطلاحاً سیاهه جهیزیه گفته می‌شود.

لزومی به امضاء شاهد ذیل سیاهه (فهرست جهیزیه) نیست؛ اگر چه بودن امضاء شهودی امین خالی از فایده نیست.

برخی اوقات زوجین، بر سر استرداد جهیزیه، به توافق نمی­رسند و در این بین، زوج نیز ادعای مالکیت بر جهیزیه می­‌کند. بر همین اساس، یکی از دعاوی که معمولاً در دادگاه‌­های خانواده و در اثنای دعاوی طلاق مطرح می­شود، دعوای استرداد جهیزیه است که دارای مراحل خاصی بوده و حتما باید از طریق ثبت دادخواست انجام شود.

مراحل استرداد جهیزیه

استرداد جهیزیه هزینه زیادی دربر ندارد. زوجه تنها باید یک دادخواست ارائه کند و سیاهه جهیزیه را در صورت وجود به دادگاه ارائه کند، تا ظرف یک یا دو ماه جهیزیه خود را دریافت کند. در نتیجه پروسه استرداد از لحظه اقدام تا دریافت آن ممکن است چند ماه طول بکشد.

استرداد جهیزیه، داته

برای طرح دادخواست، زوجه باید به دفتر خدمات الکترونیک قضائی مراجعه و نسبت به ثبت دادخواست استرداد جهیزیه اقدام کند. پس از اینکه پرونده به دادگاه ارجاع و تعیین وقت گردید، قاضی شعبه، پس از شنیدن اظهارات طرفین اگر دلایل و خواسته زن را مورد قبول بداند، شوهر را ملزم به استرداد جهاز می­‌کند. در غیر اینصورت، چنانچه زوجه، شهودی معرفی نموده باشد، قرار استماع شهادت شهود صادر می­‌شود که در وقت معین به دادگاه مراجعه و مشاهدات خود را بیان کنند، در صورتی که اظهارات  شهادت شهود مور قبول دادگاه واقع شود، دادگاه حکم به استرداد جهیزیه را صادر خواهد کرد.

استرداد جهیزیه با سیاهه

معمولاً خانواده­‌ی عروس، یک لیست از جهیزیه تهیه می­‌کنند که به آن سیاهه گفته می­‌شود. این برگه که به امضای شوهر و چند شاهد می‌رسد، به این معنا است که زن این اموال را با خود به خانه­‌ی مرد آورده است. در این لیست، قیمت، مدل و خصوصیات هر کدام از اقلام جهیزیه ذکر می­‌گردد. در نقاط مختلف ایران، بعضی از اقلام جهیزیه توسط شوهر تهیه می­‌گردد و در نهایت امکان دارد در لیست جهیزیه این موارد ذکر گردد.

در هنگام استرداد جهیزیه، چنانچه مرد اثبات کند که این موارد را خود خریداری کرده است، زن قادر نخواهد بود که آن‌ها را به عنوان جهیزیه اش مسترد کند. همچنین امکان دارد که پس از ازدواج، لوازم جدیدی برای خانه خریداری شود و یا حتی جایگزین لوازم قدیمی گردد، در این گونه موارد این وسایل جدید جزء جهیزیه نمی‌­باشند و زن نمی‌تواند درخواست استرداد آن‌ها را بدهد. لازم به ذکر است که، جهیزیه فقط شامل وسایل زندگی بوده و طلاهای عروس حتی اگر در سیاهه ذکر گردد، جزء جهیزیه نبوده و در هرصورت متعلق به زن و در تصرف وی است.

استرداد جهیزیه بدون سیاهه

در صورتی که زوجه سیاهه نداشته باشد و یا زوج سیاهه را امضا نکرده باشد، باید دلایل دیگری به دادگاه ارائه کند، به عنوان مثال، فاكتور خريد معتبر که به نام زوجه يا خانواده او یا شهادت شهود است. در صورتیکه زوجه فاکتور خرید نداشته باشد، باید لیست جهیزیه را تهیه و به امضاء شهود برساند و به دادگاه تقدیم کند. در صورتی که زن نتواند مالکیت خود را بر جهیزیه اثبات کند، معمولاً دادگاه اقدام به تقسیم وسایل می­کند و آن قسم از اموال که عادتاً برای مصارف مرد است را به مرد داده و وسایلی که معمولاً زنان از آن استفاده می­‌کنند را به او می­دهند.

پس از صدور قطعی رای دادگاه، زوج موظف است مطابق لیست، همه اقلام جهیزیه را به زوجه پس دهد. اگر مرد بدون اجازه زن، اقدام به خروج وسایل یا تخریب آنها کند، دادگاه زوج را ملزم به جبران خسارت می­کند. بررسی و تشخیص ارزش شهادت شهود به نظر قاضی دادگاه بستگی دارد. اطلاعات مورد نیاز باید به طور کامل در دادخواست قید شوند. در غیر اینصورت اخطاریه‌­ای به خواهان جهت تکمیل دادخواست فرستاده می­شود. عدم پیگیری اخطاریه، منجر به رد دادخواست خواهان می‌گردد. اجرای دادخواست تامین بدین صورت خواهد بود که جهیزیه توسط قانون توقیف می­شود تا از جابجایی و اختفای آنها توسط زوج جلوگیری شود.

بردن جهیزیه بدون اجازه شوهر

مطابق آنچه گفته شد، زوجه مالک جهیزیه است و با توجه به این که وظیفه قانونی برای آوردن یا نگه داشتن جهیزیه ندارد، می­تواند هر زمان که بخواهد آن را استرداد نماید و لزومی به اجازه شوهر نیست. اما اگر قصد این‌کار را داشتید، فقط آنچه را که خودتان خریداری کرده­‌اید و در لیست جهیزیه است، بدون اذن زوج از خانه خارج کنید.

جرائم مربوط به جهیزیه

محکوم کردن مرد به جرم نقص یا اتلاف جهیزیه (خیانت در امانت)، امکان پذیر نیست. چون جرم خیانت در امانت، مربوط به اموالی می­باشد که استرداد آنها حتمی باشد. اما جهیزیه به عنوان امانتی که قرار است روزی به زن بازگرداننده شود، به مرد سپرده نمی شود. لیکن آوردن جهیزیه از جانب زن، مبنی بر کمک او در شروع زندگی مشترک به مرد است. مطمئناً زوج نیز از روی قصد و قرض منجر به نقصان یا اتلاف جهیزیه نخواهد شد. به همین دلیل اقدامات ناخواسته، علیه سالم ماندن اقلام جهیزیه، جرم محسوب نمی­‌شود. تنها زمانی که در اثر ایجاد اختلاف بین زوجین و داشتن قصد جدایی، زن، مرد را از استفاده ممنوع کند، هرگونه استفاده‌ از آن اقلام با سوء نیت، استعمال محسوب می­‌شود و ایجاد خسارات به آنها خیانت در امانت است.

تعقیب (مرد) به جرم خیانت در امانت

در شرایطی می­توان جرم خیانت در امانت را بر زوج وارد کرد که زوجین از یکدیگر طلاق گرفته یا جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند و یا به هر طریقی زن، مرد را از تصاحب، تلف و استعمال نهی کرده و زن جهیزیه را تحویل نگرفته و به مرد اخطار می‌دهد که جهیزیه او را بازگرداند.

از زمان اطلاع مرد از خواست و اراده زن، شرط استرداد باید از سوی مرد پذیرفته شود و از این زمان، مرد امین اموال زن محسوب می­‌شود و تعدی و تفریط در این مورد مصداق پیدا می‌کند. زن به عنوان شاکی، باید ثابت کند که از زمانی که به زوج اطلاع داده است، مال در دست مرد امانت بوده و او در حفظ یا نگهداری این اموال تعدی یا تفریط کرده است یا آنکه با اقداماتی مثل استعمال، تصاحب، تلف و مفقود کردن آن، موجب ضرر مالک یا زن شده و عمل او در این امر با سوء‌نیت همراه بوده که احراز این سوء‌نیت نیز با دادگاه است.

به موجب ماده 617 قانون مدنی: «امين نمی­تواند غير از جهت حفاظت، تصرفی در ودیعه کند یا به نحوی از انحاء از آن منتفع گردد؛ مگر با اجازه صریح یا ضمنی امانت گذار و الا ضامن است.»

استرداد جهیزیه قبل از طلاق

نکته مهم در خصوص دادخواست استرداد جهیزیه قبل از طلاق آن است که بهای خواسته باید با دقت مشخص شود زیرا دادگاه بر مبنای آن حکم صادر میکند و هزینه دادرسی نیز بر این اساس تعیین می شود.

اعتراض به حکم استرداد جهیزیه

پس از آنکه حکم استرداد صادر گردید، امکان اعتراض به آن وجود دارد. به عنوان نمونه مرد در طول زندگی مشترک، وسایل خانه جدیدی تهیه نموده باشد که در کنار جهیزیه زن از آن‌ها نیز استفاده شده باشد و یا جایگزین آن شده باشد. در این حالت چنانچه زن، این اموال جدید را به عنوان جهیزیه اش به دادگاه معرفی نماید، مرد با ارائه دلایل و شواهدی که حاکی از مالکیت خودش است، می‌تواند طی 20 روز به حکم استرداد صادر شده اعتراض کند.

 هزینه استرداد جهیزیه

زمانیکه که قصد دارید دادخواست شما در مرجع صالح به جریان بیفتد، باید هزینه دادرسی را پرداخت کنید. بر طبق تعرفه دستگاه قضایی، هزینه استرداد حدود سه و نیم درصد از ارزش کل مال می­باشد، به شرط آن که مقدار ارزش مال مرقوم گردیده باشد. سایر هزینه ها از قبیل نیروی کارگر برای جابجایی وسایل، هزینه حمل و نقل و … نیز بر عهده زن بوده و در نهایت شما در این مرحله نمی­توانید ارزش مالی وسایلی که به دلیل استهلاک از بین رفته اند را در لیست سیاهه ذکر کنید یا اگر زوج یک وسیله را با هزینه خود با وسیله جدیدتر تعویض کرده است، وسیله قدیمی‌­تر را در زمان استرداد جهیزیه درخواست کنید؛ مگر اینکه ثابت کنید، بدون رضایت شما این عمل را انجام داده است.

مدارک مورد نیاز برای تنظیم دادخواست استرداد جهیزیه

1– اسناد و مدارک مبنی بر وجود رابطه زوجیت یا انقطاع آن (سند نکاح یا سند طلاق)؛

2- اسناد و مدارک مبنی بر تحویل و یا آوردن اموال و جهیزیه به زندگی مشترک مانند: (لیست جهیزیه، تامین دلیل، شهادت شهود و سیاهه جهیزیه)؛

3- اسناد و مدارک مبنی بر تعدی و تباهی جهیزیه از جمله: (معاینه محل و شهادت شهود).

مرجع صالح رسیدگی

در حال حاضر اقدام قانونی برای پس گرفتن جهیزیه نیازمند ارائه دادخواست استرداد جهیزیه، به دادگاه است، که دادگاه صلاحیتدار برای رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه نیز دادگاه خانواده است.