تغییر اسم در شناسنامه

نام در زمره احوال شخصیه قرار دارد. بنابراین لازم است میان نام و سایر اجزای احوال شخصیه فرد، تناسب وجود داشته باشد، به گونه ­ای که در صورت وقوع تغییر در این اجزاء نام فرد نیز قابل تغییر باشد. نام موجب تمیز اشخاص از یکدیگر می شود، بنابراین لازم است که نام فرد در طول زندگی ثابت بماند و تغییر آن محدود به موارد استثنایی و متکی به نصوص قانونی باشد.

هر شخص برای یکبار می ­تواند نسبت به تغییر نام و یا نام خانوادگی خود اقدام کند، که­ دارای محدودیت­ هایی به شرح زیر می­ باشد:

قید سیادت در شناسنامه به چه صورت است؟

به موجب تبصره ۵ ماده ۲۰ قانون ثبت احوال: «ذکر سیادت در اسناد سجلی ساداتی که سیادت آنان در اسناد سجلی پدر و یا جد پدری مندرج باشد و یا سیادت آنان با دلائل شرعی ثابت گردد الزامی است مگر کسانی که خود را سیّد ندانند و یا عدم سیادت آنان شرعا احراز شود.»

بنابراین شما می ‌توانید با ارائه مدارک اثبات کننده سیادت خود، به اداره ثبت احوال محل سکونت مراجعه کرده و برای اصلاح شناسنامه خود اقدام کنید..

شرایط تغییر اسم در شناسنامه

1. اسامی مذهبی، تنها قابل تغییر به اسامی مذهبی دیگر و آن هم در صورت غالب بودن فراوانی نام منتخب ثانویه است؛ لذا اسامی مانند (محمد، علی، فاطمه) که دارای بیشترین فراوانی مخاطب هستند به هیچ عنوان قابلیت تغییر ندارند، اما اسامی مانند زهرا را می ­توان به فاطمه که دارای فراوانی بیشتری است، تغییر داد.
2. اسامی غیر مذهبی، مانند آریا، نیما، به راحتی قابل تغییر به اسامی مذهبی می ­باشد.
3. تبدیل اسامی ایرانی به ایرانی، مانند آریان به نیما نیز تنها در صورت تایید اداره ثبت احوال یا دادگاه حقوقی مقدور است.

نام های کوچک ممنوع

حق داشتن نام، از حقوق غیرمالی و ناظر به شخصیت خود فرد است؛ بنابراین بایستی خود فرد بتواند در تعیین آن نقش داشته باشد، اما به دلیل اینکه، این مسئله معمولاً در زمان اعلام تولد به مأمور ثبت احوال، مطرح می­ شود و خود فرد در هنگامی از اهلیت استیفا برخوردار نیست، موضوع تعیین نام، توسط فردی غیر از صاحب نام، مجاز تلقی می­ شود، به موجب ماده ۲۰ قانون ثبت احوال، مسولیت انتخاب نام با اعلام کننده است و اعلام کننده هم مطابق تبصره ۱ ماده ۶ قانون ثبت احوال، اعلام‌کننده کسی است که مکلّف به اعلام واقعه می ‌باشد و می‌تواند به شخص دیگری رسماً وکالت دهد تا از طرف او واقعه را اعلام کند.

نام­ های کوچک ممنوع عبارتند از:

1. نام­ هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می ­گردند؛
2. عناوین و القاب؛
3. نام­ های زننده و مستهجن؛
4. نام­ های نامتناسب با جنس.

تبصره 2 ماده 20 قانون ثبت احوال اشعار می ­دارد: «تشخیص نام­ های ممنوع با شورای عالی ثبت احوال می ­باشد.» شورای عالی ثبت احوال، در اجرای وظیفه ­ی قانونی خویش دستور العملی را تهیه و تنظیم و در تاریخ 1364/12/16 به کلیه اداره­ های ثبت احوال ابلاغ نموده است.

کسانی که میتوانند برای تغییر اسم در شناسنامه اقدام کنند

افراد بالای ۱۸ سال تمام شمسی.

افراد کمتر از ۱۸ سال تمام شمسی در صورت داشتن حکم رشد از دادگاه.

پدر یا جد پدری برای فرزندان کمتر از ۱۸ سال تمام شمسی.

سرپرست قانونی برای افراد صغیر یا محجور.

مراحل رسیدگی به درخواست تغییر نام کوچک

در خصوص رسیدگی به درخواست تغییر نام کوچک، لازم است متقاضی درخواست خود را در قالب دادخواست، به دادگاه محل اقامت خود تسلیم کند. برای تغییر نام می ­توان به ادارات ثبت احوال سراسر کشور مراجعه کرد و اداره ثبت احوال مدارک متقاضیان را دریافت و به آن رسیدگی می ­کند و در ضمن درخواست تغییر نام در غیر از محل صدور شناسنامه بلامانع است که در این گونه موارد پس از پذیرش درخواست و ارسال آن به اداره ذی ­ربط (محل صدور شناسنامه) و طرح در هیات حل اختلاف، اقدام لازم به عمل آمده و نتیجه به متقاضی اعلام خواهد شد.

در صورتی که رأی صادره به نفع متقاضی صادر شده باشد، پس از رویت متقاضی و تقاضای اجرا نسبت به تعویض شناسنامه با نام جدید اقدام خواهد شد.

استفاده از نام خانوادگی

نام خانوادگی از مهمترین بخش هویتی ما در اسناد و مدارک است، که ما به کدام خانواده متعلق هستیم و بیانگر این است که اصل و نسل ما چه کسانی بوده ­اند.گاهی بنا به دلایلی پدر و مادر از یکدیگر جدا می ­شوند و مادر با گرفتن حضانت فرزند قصد دارد، نام خانوادگی فرزندش را بعد از طلاق تغییر دهد و نام خانوادگی خود را در شناسنامه فرزندش درج کند و یا در صورت ازدواج مجدد برای ضربه نخوردن فرزند نام خانوادگی او را به نام همسر جدید و دومش تغییر دهد، اما باید دقت داشته باشید که، تغییر نام خانوادگی فرزند قبل از سن قانونی امکانپذیر نیست، قانون تغییر نام خانوادگی اشخاص را با رعایت ضوابطی، بعد از ۱۸ سالگی مجاز دانسته به این صورت که پس از این سن، خود فرزند می­ تواند برای تغییر نام خانوادگی اش اقدام کند. ماده ۴۰ قانون ثبت احوال مقرر می ­دارد: «تغيير نام خانوادگی با تصویب سازمان ثبت احوال کشور خواهد بود.»

تبصره ماده 41 قانون ثبت احوال بیان می ­دارد، نام خانوادگی فرزند همان نام خانوادگی پدر خواهد بود،  اگرچه شناسنامه فرزند در قلمرو اداره ثبت احوال دیگری صادر گردد. نکته هائز اهمیت این است که فرزندان کبیر می­ توانند برای خود، نام خانوادگی دیگری انتخاب کنند.

مطابق ماده 17 قانون ثبت احوال که بیان می ­دارد: «هرگاه ابوین طفل معلوم نباشند، سند با نام خانوادگی آزاد و نام­ های فرضی در محل اسامی ابوین تنظیم می­ گردد. تصحیح اسامی فرضی یا تکمیل مشخصات ناقص به موجب اقرار نامه موضوع ماده ۱۲۷۳ قانون مدنی یا حکم دادگاه یا مدارک حصر وراثت به عمل خواهد آمد و نام خانوادگی بر طبق احکام مربوط به نام خانوادگی اصلاح خواهد شد. موضوع فرضی بودن اسامی پدر و مادر در شناسنامه منعکس نخواهد شد.»

هر شخصی باید دارای نام خانوادگی باشد، در صورتی که ابوین طفل معلوم نباشند، نام خانوادگی آزاد به طفل داده می ­شود. بدیهی است که تعیین نام خانوادگی آزاد نمی­ تواند نسب به نام خانوادگی دارنده­ ی آن مشابه باشد. ممکن است با کسب اجازه از دارنده حق تقدم، حق استفاده از نام خانوادگی او را برای این­گونه اطفال تحصیل کرد و در این صورت نیز نسب قانونی بین طفل و اجازه دهنده ایجاد نمی ­گردد.

نام و نام خانوادگی و شرایط تغییر آن

با اینکه اصل آزادی افراد در انتخاب نام خانوادگی در عمل محدود شده است، اما ممکن است اشخاص کبیری نام خانوادگی نداشته باشند و بخواهند، برای خـود نام خانوادگی انتخاب کنند و به ثبت برسانند یا برای اطفالی که پدر و مادر آنها معلوم نیستند، بخواهند نام خانوادگی تعیین کنند یا اشخاصی بخواهند نام خانوادگی خود را تغییر دهند و نام خانوادگی جدیدی که حق تقدم آن با کسی نیست برای خود انتخاب کنند، در این گونه موارد  انتخاب برخی از نام­ ها، مانند واژه­ های منتسب به زبان­ های بیگانه یا کلمات مستهجن و ناپسند ممنوع است. قسمت اخیر ماده ۹۹۷ قانون مدنی، تعیین نام ­های خانوادگی ممنوع را به آیین نامه اداره ثبت احوال محول کرده است و مقرر می­دارد: «اتخاذ نام­ های مخصوصی که به موجب نظام نامه، اداره سِجِل احوال معین می ­شود، ممنوع است.»

 استفاده زن از نام خانوادگی شوهر

به موجب ماده 42 قانون ثبت احوال: «زوجه می­ تواند با موافقت همسر خود، تا زمانی که در قید زوجیت است از نام خانوادگی همسر خود بدون رعایت حق تقدم استفاده کند و در صورت طلاق ادامه استفاده از نام خانوادگی موکول به اجازه همسر خواهد بود.» آنچه در این ماده هائز اهمیت است، شرط موافقت شوهر برای استفاده زن از نام خانوادگی او می ­باشد.

در قانون ثبت احوال مصوب ۱۳۱۹، زن بدون رعایت هیچگونه تشریفاتی می­ توانست نام خانوادگی شوهر را برای خود برگزیند، در حالی که برابر قانون جدید ثبت احوال مصوب (1355) این اختیار به اجازه شوهر موکول شده است، البته چنانچه از ماده ۴۲ بر می­آید، زن حتی در صورتی که حق استفاده از نام خانوادگی شوهر را داشته باشد، می ­تواند به نام خانوادگی پیشین خود برگردد.

بند ۱۱ دستورالعمل نام خانوادگی مصوب ۱۳۸۰ مقرر می­ دارد: «استفاده از نام خانوادگی زوج برای زوجه در زمان زوجیت با ارائه اجازه نامه از زوج، بدون رعایت حق تقدّم بلامانع است. در صورت انصراف زوجه و درخواست وی به نام خانوادگی قبلی برگشت داده می ­شود.»

ادارات ثبت احوال، پس از اخذ درخواست زوجه و موافقت شوهر شناسنامه جدید با مشخصات زن و نام خانوادگی شوهر برای زن صادر کرده و مراتب را در اسناد سجلی و صفحه­ ی ملاحظات شناسنامه صادره درج میکند. در این گونه موارد زن حق به کار بردن نام خانوادگی اصلی خود را ندارد و اگر بخواهد می­ تواند با رجوع به اداره ثبت احوال محل صدور و با تقدیم درخواست انصراف، به نام خانوادگی اصلی خود برگردد.

شرایط تغییر نام خانوادگی در شناسنامه

در موارد ذیل می­ توان نام خانوادگی را تغییر داد:

١- نام خانوادگی، از دو کلمه بیشتر باشد مانند: فرشچی اصل احمدی، رحمانی محمدی مطلق و…؛

٢- نام خانوادگی، بیش از یک کلمه و عدد باشد مانند: چهل تنان محمودی، جعفری هفت برادران و…؛

۳- بیش از یک کلمه و حرف باشد مانند: آحسینی نژاد، ق قنبری پور و…؛

۴- بیش از یک کلمه و پسوند باشد مانند: محمدی نژاد مطلق، موسوی راد متدین و…؛

۵- نام خانوادگی از واژه ­های مستهجن و ناپسند، ترکیب شده باشد، مانند: گداپور؛

۶- نام خانوادگی از واژه­ های خارجی باشد مانند: اسمیت، کارتر، براون و…؛

۷- نام خانوادگی ­های مذموم و نکوهیده که مغایر ارزش­ های (ایرانی – اسلامی) باشد، مانند: بی ایمان، پول پرست، کافر و…؛

۸- هرگاه نام خانوادگی، اسم یک محل بطور مطلق باشد، مانند تهرانی، اصفهانی، شیرازی، تبریزی، کرجی و…؛

۹- هرگاه در نام خانوادگی، اسم یک محل بصورت پسوند وجود داشته باشد، مانند: شایان تبریزی، یوسفی تهرانی، علوی کرمانی که در این موارد، پسوند نام محل، قابل حذف است؛

۱۰- در هر مورد که افراد، به هر دلیل شخصی مایل باشند نام خانوادگی خود را تغییر دهند، مشروط به آنکه کسی که قبلاً آن نام خانوادگی را دارد، معترض نباشد.

استفاده از نام خانوادگی دیگری با اجازه دارنده حق تقدم

در مواردی که شخص حق انتخاب نام خانوادگی دارد یا مکلف به تغییر نام خانوادگی است، می­ تواند با اجازه دارنده ­ی حق تقدم از نام خانوادگی دیگری استفاده نماید.

ماده ۴۱ قانون ثبت احوال مقرر می ­دارد: «حق تقدم نام خانوادگی، با رعایت تاریخ تقدم صدور اسناد مختص اشخاصی است که به نام آنان در دفاتر مخصوص نام خانوادگی ادارات ثبت احوال به ثبت می­ رسد و دیگری حق اختيار آن را ندارد، مگر با اجازه دارنده حق تقدم.»

به موجب قانون، اگر کسی از نام خانوادگی دیگری بدون رعایت حق تقدم استفاده کند، غاصب تلقى شده و با تقاضای ذینفع، ملزم به تغییر نام خانوادگی خواهد شد.

در قسمت اخیر ماده ۴۱ قانون ثبت احوال آمده است که، حق تقدم استفاده از نام خانوادگی پس از وفات به ورثه قانونی انتقال می ­یابد و هریک از وراث می ‌تواند شخصی که نام خانوادگی او را اختیار کرده مورد اعتراض قرار داده و تغییر نام خانوادگی او را از دادگاه بخواهد، اما وراث بالاتفاق می ‌توانند به دیگری اجازه دهند که نام خانوادگی آنها را اختیار کند.

شرایط تغییر نام­ های مذهبی

تغییر نام غیر مذهبی به مذهبی ایرادی ندارد، اما اگر شخصی نام مذهبی داشته باشد، تغییر آن با مخالفت روبرو می‌ شود و چندان ساده نیست. بنابراین تغییر نام‌ های دینی و مذهبی ممنوع است. اگر کسی نام دینی داشته باشد و بخواهد آن را تغییر دهد، باید به دادگاه امور حسبی دادخواست تقدیم نماید. در نهایت دادگاه بعد از بررسی درخواست فرد، رای خود را صادر می‌ کند.

بر طبق مقررات مربوط به اسامی پیشنهادی ثبت احوال برای تغییر نام، امکان تغییر نام ‌های محمد، علی، حسن، حسین، زهرا و فاطمه وجود ندارد و افرادی که این نام‌ ها را دارند، تنها در صورتیکه نام والدین یا خواهر و برادرشان مشابه باشد، می‌ توانند نام مناسب و مذهبی دیگری را برگزینند.

اگر درخواست تغییر نام فرد، توسط سازمان ثبت احوال مورد موافقت قرار نگیرد، مراتب به صورت کتبی به متقاضی ابلاغ می ‌شود. اگر فرد همچنان به تغییر نام اصرار داشته باشد، باید از طریق دفتر خدمات الکترونیک قضایی درخواست خود را با عنایت به مخالفت سازمان ثبت احوال، در مراجع قضایی ثبت کند. در این حالت، پرونده فرد متقاضی به عنوان خواهان و سازمان ثبت احوال به عنوان خوانده در دادگاه بررسی می‌ شود و قاضی با در نظر گرفتن دفاعیات هر دو طرف، رای نهایی را صادر می ‌کند.

مرجع صالح به رسیدگی

افراد می توانند درخواست خود را به اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه بدهند که موضوع در هیأت حل اختلاف اداره مذکور بررسی خواهد شد، چنانچه با این درخواست مخالفت شود، شخص متقاضی می ­تواند ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ این تصمیم در دادگاه عمومی محل صدور شناسنامه نسبت به این تصمیم اعتراض کند.