تفاوت ذی‌حق و ذی‌نفع چیست؟

ذی‌حق‌ کیست؟

به صاحب حق، مستحق و شخص بر حق، ذی حق گفته می شود. جمع آن ذوی الحقوق بوده که به معنای صاحبان یا دارندگان حق است. معمولاً در امور حقوقی، ذی حق دانستن افراد با دادگاه می باشد.

ذی‌نفع کیست؟

به شخصی که در دعوی یا در شهادت یا در عقدی از عقود یا در ایقاعات به معیار قانون، نفعی داشته باشد، ذی‌ نفع گفته می‌شود.

توجه داشته باشید که خواهان بایستی در دعوای مطروحه، نفعی مستقیم داشته باشد؛ بدین معنا که مستقیماً از عمل خوانده موجبات محرومیت او از حقی فراهم گردیده باشد. به بیان دیگر، یکی از شرایط اقامه دعوا، این است که در صورت صدور حکم علیه طرف دیگر، نفعی به خواهان برسد. بعضی از حقوقدانان، ذی ‌نفع بودن را شامل نفع کنونی و آینده می دانند و برای نفع آینده به ماده ۴۲۱ قانون تجارت و ماده ۱۱۴ قانون آیین دادرسی مدنی استناد می‌کنند.

ماده ۴۲۱ قانون تجارت بیان می دارد: «همین که حکم ورشکستگی صادر شد قروض موجل با رعایت تخفیفات مقتضیه نسبت به مدت به قروض حال مبدل می‌شود.»

همچنین به موجب ماده 114 قانون آیین دادرسی مدنی: «نسبت به طلب یا مال معینی که هنوز موعد تسلیم آن نرسیده است، در صورتی که حق مستند به سند رسمی و در معرض تضییع یا تفریط باشد می توان درخواست تامین نمود.»

لازم به ذکر است که ذی‌ نفعی می بایست قانونی و مشروع باشد؛ به این معنا که نفع مورد ادعای خواهان باید از حمایت قانونی برخوردار باشد و نفعی که اساساً غیرقانونی و نامشروع باشد، قابل مطالبه نخواهد بود. به عنوان نمونه، کارفرما قادر نخواهد بود که به دلیل عدم انجام اضافه کار در مشاغل سخت و زیان ‌آور علیه کارگر طرح دعوی کند.

همچنین باید توجه داشته باشید همه اشخاصی که ذی‌ نفع دعوی هستند، می‌توانند از حق پژوهش خود استفاده نمایند، مگر آن که از آن صرف‌ نظر نموده باشند.

ذی نفع بودن خواهان

مفهوم نفع:

نفع به معنای سود و منفعت بوده و خواهان می بایست از اقامه دعوا نفعی داشته باشد:

• مقدار نفع به هر اندازه ای باشد، برای اقامه دعوا کافی است.
• نفع می تواند مادی و یا معنوی باشد.
• نفع می بایست متعلق به شخص خواهان باشد. دفاع از منافع عمومی وظیفه دادستان است نه اشخاص.

خصوصیات نفع :

• نفع باید حقوقی و مشروع باشد:

مقصود از مشروع، حمایت قانون است. به عنوان مثال، به موجب رای وحدت رویه 617- 3/4/1376، اداره ثبت موظف است برای فرزندان نامشروع شناسنامه صادر کند.

• نفع باید به وجود آمده باشد :
• در صورتی که نفع برای خواهان منوط به وجود شرط یا معلق به وجود امری باشد، ذی نفعی خواهان توجیه نمی گردد. به عنوان نمونه، دعوای خلع ید ملک غصب شده شخص زنده توسط فرزند وی، به سبب آنکه پس از مرگ، پدر او ذی نفع خواهد شد، صحیح نیست.
• در شرایطی استثنایی قانوگذار در خواست ترتیباتی برای منافعی که به وجود نیامده را تجویز می نمایند. مانند درخواست صدور قرار تأمین خواسته و تأمین دلیل، لیکن این ترتیبات، اقامه دعوا محسوب نمی گردند.
• نفع باید باقی باشد :

نفعی که به وجود آمده، لیکن باقی نیست و از بین رفته یا منتقل شده، نمی تواند توجیه کننده دعوا باشد.

• نفع باید شخصی و مستقیم باشد:

در صورتی شخص می تواند اقامه دعوا نماید که نفعی شخصی و مستقیم نصیب وی شود.

ذی نفع با ذیحق چه تفاوتی دارد؟

از نظر لغوی

ذی نفع به کسی گفته می شود که صاحب نفعی باشد، اما ذی حق، شخصی بوده که صاحب حقی است.

از نظر حقوقی

• ذی نفع کسی است که صلاحیت اقامه دعوا را دارد.به بیان دیگر؛ یکی از شرایط اساسی برای اقامه دعوا، ذی نفع بودن است.

به موجب ماده 2 قانون آیین دادرسی مدنی: «هیچ دادگاهی نمی‌تواند به دعوایی رسیدگی کند مگر اینکه شخص یا اشخاص ذی نفع یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی آنان رسیدگی به دعوا را برابر قانون درخواست نموده باشند.»

بنابراین، به موجب این ماده، فقط اشخاص زیر قادرند جهت رسیدگی به دعوا، درخواست دهند:

• خود شخص یا اشخاص ذی نفع
• وکیل ذی نفع
• قائم مقام او (مانند وراث یا مدیر تصفیه تاجر ورشکسته)
• نماینده قانونی ذی نفع (مانند پدر و جد پدری)
• ذی حق، کسی است که به ‌موجب حکم دادگاه، حقی برای وی به اثبات برسد.

تفاوت اساسی ذینفع با ذیحق:

1. ذینفع بودن از شرایط اقامه دعوا، اما ذیحق بودن از شرایط پیروزی در دعوا می باشد.
2. شخصی که به عنوان ذینفع شناخته شده می شود، در واقع دارای سمت به شمار رفته و نیاز به بررسی سمت شخص اقامه کننده دعوا نیست.
3. برای اقامه دعوا ذی نفع بودن بر ذی حق بودن ارجح است ابتدا باید ذی نفعی خواهان احراز شود، سپس در روند رسیدگی احراز شود که او ذی حق است یا نیست.
4. قائم مقام در دعوا، اصیل به شمار می رود، اما نماینده اصیل محسوب نمی شود.