شرایط تعلق نفقه به زوجه ی دائمی

به موجب ماده ی ١١٠٦ قانون مدنی در عقد دائم نفقه ی زوجه به عهده ی شوهر اسـت بـه شرط آن که زوجه از شوهر خود تمکین نماید چنانکه ماده ی ۱۱۰۸ قانون مدنی بیان می دارد: «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کنـد مستحق نفقـه نخواهد بود».

به این ترتیب تمكين زن شرط استحقاق نفقه است و عدم تمکین زن مانعی برای تحقق نفقه است. در استحقاق و تعلق نفقه ی زوجیت یا علقه ی زوجیت دائمی سبب تكليف الزام و التزام شوهر به دادن نفقه است و تمکین شرط تحقق نفقـه اسـت و در صورتی که شوهر از انجام تکلیف خودداری کرده و از دادن نفقـه استنکاف و زوجـه اقدام به اقامه دعوی مبنی بر الزام شوهر به دادن نفقه و یا مطالبه نفقه کند منحصراً بايد دلایل زوجیت را به دادگاه ارائه نماید. لزومی ندارد که تمکین را در دادگاه اثبات کند و در واقع تمكین زن مبتنی بر غلبه و ظاهر است و خلاف آن یا نشوز را شوهر باید در دادگاه به اثبات برساند، تا دعوی خواهان رد شود و اگر شوهر نیز مدعی پرداخت نفقه باشد باید این ادعا را ثابت کند مگر این که ظاهر زندگی زناشویی و ظواهر بـه سـود او باشد و اماره پرداخت نفقه حاکم شود.

تمکین به معنای عام عبارت است از اطاعت زن از شوهر در امور مرتبط با زندگی مشترک، و  تمکین در معنای خاص به معنای انجام وظایف زناشویی توسط زن است.

نفقه مطلقه ی  رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است زیرا مطلقه ی رجعیه در حکم زوجه است مگر آن که طلاق در حال نشوز واقع شده باشد، اما در عده ی فسخ نکاح یا طلاق اگر باین باشد، زن حق نفقه ندارد مگر ایـن کـه زن از شوهر خود حامــل باشد که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت. به موجب (ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی) زن غیر حامل در عده ی وفات نیز طبق ماده ی ۱۱۱۰ قانون مدنی حق نفقه ندارد، و حال اگر زنی که  شوهر فوت کرده است حامل باشد، این پرسش مطرح می شود که آیا نفقه به وی تا وضع حمل تعلـق می گیرد و یا خیر؟

در پاسخ به این پرسش حقوقدانان پاسخ متفاوتی را ارائه داده اند.

عده ای با توجه به اطلاق ماده ی ۱۱۱۰ فانون مدنی  و قول مشهور فقهاء اماميه باور دارند تفاوتی بین زن حامل و غیر حامل نیست.

عده ای دیگر بر این عقیده اند که زن حاملی که شوهر فوت کرده است باید تا وضع حمل از ما ترک زوج نفقه وی پرداخت شود، ولی با توجه به فلسفه تعلق نفقه به زن حامل در عده طلاق باین و فسخ نکاح، عدم استحقاق نفقه در ایام عده وفات دور از عدالت بوده و محرومیت وی از دریافت نفقه ايام عده وفات قابل توجیه منطقی نبوده به همین دلیل برخی از حقوق دانان با استفاده از ملاک ماده ی ۱۱۰۹ قانون مدنی، حکم ماده ی ۱۱۱۰ قانون مدنی  را ناظر بـه زن غيـر آبـسـتـن مـی دانستند و معتقد بودند که زن آبستن در ایام عده ی وفات استحقاق دریافت نفقه از ماترک شوهر متوفای خود رادارد.

به موجب ماده 1110 قانون مدنی (در ایام عده ی وفات مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه به عهده ی آنان است در صورت عدم پرداخت  تامین می گردد.)

در خصوص ماده ی اصلاحی مذکور نکات زیر قابل ذکر است:

الف) از ظاهر ماده ی اصلاحی چنین برمی آید کـه زن حامل در عـده ی وفـات مـی تواند به اقارب نسبی خود که طبق قواعد عمومی پرداخت نفقه به عهده آنان است رجوع و در صورت اقتضاء از اموال آنان نفقه خود را وصول کند.

اصولاً نفقه ی زوجه دائمی در حال ادامه ی زوجیـت بـه شرط تمکین قانوناً به عهده ی شوهر است و در موارد استثنایی زیر با این که نفقـه بـه زوجه دائمی تعلق می گیرد تمکین شرط استحقاق نیست که به طور خلاصه موارد استثنایی آن را ذکر میکنیم:

1. استفاده ی زوجه از حق حبس، ماده ی ۱۰۸۵ ق.م مقرر می دارد: (زن می تواند

تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بـر این که  مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود).

2. ترک منزل شوهر یعنی ترک خانواده و زندگی مشترک در صورت وجود خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن در بودن در منزل شوهر، ماده ی ١١١٥ قانون مدنی در این زمینه چنین بیان داشته است: که اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند مسکن على حده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه ی او بر عهده ی شوهر خواهد بود).
3. بعضی از حقوقدانان بر این عقیده اند اگر محلی که شوهر برگزیده اسـت بـا شؤون زن و زندگی خانوادگی متناسب نباشد و عرف آن را مناسب نداند مانند سکونت مشترک با زن دیگر شوهر، زن می تواند از رفتن به آن خانه امتناع کند و در این صورت نیز زن ناشزه نیست ولو از تمکین امتناع نماید .
4. زن مطلقه به طلاق رجعی در زمان عده ی طلاق، مستحق نفقه است و تمکین شرط استحقاق نفقه ایشان نیست.
5. مطلقه به طلاق باین در صورتی که زن آبستن باشد، تا وضع حمل استحقاق نفقه خواهد داشت.
6. در صورت غایب مفقودالاثر بودن شوهر، زن میتواند برای مطالبه نفقه خود به دادگاه خانواده مراجعه نماید که در این صورت تمکین موضوعاً منتفی است و نشوز مفهومی نخواهد داشت.