هبه چیست؟

هبه

عقدی که به موجب آن، یک نفر مالی از مال خود را مجانی به دیگری می دهد (تملیک می کند) بدون آنکه در مقابل آن، مالی دریافت کرده یا عملی را خواسته باشد، با این حال هبه می تواند معوض باشد. اگر شخصی بخواهد مال خود را به طور رایگان به فردی تملیک کند، می تواند مال را تحت عنوان عقد هبه تملیک کند. هبه در لغت به معنای بخشیدن مال به دیگری می باشد.

ماده 759 قانون مدنی در این باره بیان می دارد، حق شفعه در صلح نیست هر چند در مقام بیع باشد. واهب باید مالک مال باشد تا بتوانه عقد هبه را منعقد کند و همچین مال موهوبه باید آزاد باشد، یعنی هبه مال مورد رهن داده شده صحیح نیست. واهب باید به متهب اذن در قبص مال موهونه را بدهد در عقد هبه یکی از ارکان اساسی صحت عقد قبض مال موهونه می باشد. طبق ماده ۱۲۱۴ قانون مدنی، چون عقد هبه جزء عقود مجانی می باشد، مع ذالک صغیر ممیز و سفیه می توانند طرف معامله قرار گیرند و عقد هبه را قبول کنند. اما قبض و تملیک مال مرهونه با ولی قهری یا قیم یا نماینده آن ها محقق می شود. اما در خصوص هبه به مجنون یا صغیر غیر ممیز هم قبول مال مرهونه و هم اخذ آن باید توسط ولی قهری، قیم یا نماینده او محقق شود. در عقد هبه اصل بر مجانی بودن آن است، اما واهب می تواند شرط کند که متهی مالی را به او هبه کند یا عمل شروعی را مجاناً به جا آورد. در عقد هبه شخصیت طرفین قرارداد حائز اهمیت می باشد، بنابراین اگر قبل از قبض، واهب یا متهب فوت کند، عقد باطل می شود.

ارکان عقد هبه

1. واهب: شخصی که مالی را به طور رایگان به شخص دیگر می‌بخشد. واهب حق انتقال مالکیت را بر روی مالی که هدیه می‌دهد از دست می‌دهد.
2. متهب:شخصی است که به موجب هبه مالی را به دست می‌آورد. متهب حق مالکیت بر روی عین موهوبه (مالی که به دست می‌آید) را به دست می‌آورد.
3. عین موهوبه: این عبارت به مالی اشاره دارد که به موجب هبه به مالکیت دیگری منتقل می‌شود. عین موهوبه نمی‌ تواند به چیزهایی مانند خدمات یا حقوق اشاره کند، بلکه باید یک مال قابل انتقال باشد. این سه عنصر مشترک در تشکیل عقد هبه دخالت دارند و لازم است همه آنها موجود باشند تا عقد هبه به صورت صحیح برقرار شود.

عدم رجوع از عقد هبه

بعد از قبض واهب می تواند با بقاء عین مرهونه از هبه رجوع کند؛ مگر یکی از موارد ذیل رخ دهد:

• مال بعد از هبه کردن تلف شود؛
• در صورتی که متهب پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد؛
• در صورتی که هبه معوض باشد (یعنی در مقابل این بخشش چیزی به عنوان عوض اخذ شود) و عوض هم داده شده باشد؛
• در صورتی که عین موهوبه از مالکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود، خواه قهراً مثل اینکه متهب به واسطه ی فلس محجور شود، خواه اختیاراً مثل اینکه عین موهوبه به رهن داده شود؛
• اگر بعد از قبض یکی از طرفین فوت کنند، عقد هبه از بین نمی رود و حتی رجوع واهب از بین می رود؛
• اگر فردی به قصد صدقه مالی به کسی هبه کند، نمی تواند از آن رجوع کند؛
• در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود؛
• هرگاه داین طلب خود را به مدیون ببخشد، حق رجوع از بین می رود.

ارکان صحت عقد هبه

به موجب ماده ۱۹۰ قانون مدنی: «برای صحت هر معامله شرایط ذیل اساسی است:
۱) قصد طرفین و رضای آنها؛ 2) اهلیت طرفین؛ 3) موضوع معین که مورد معامله باشد؛ 4) مشروعیت جهت معامله.

• تصرف و قبض: متهب به محض انعقاد عقد باید مال موهوبه را قبض کند، اگر مال موهوبه به دست متهب نرسد، عقد هبه صحیح نمی باشد.
• عدم وابستگی عقد هبه به شرایط: انتقال مال موهوبه به متهب نباید وابسته به شرایط خاصی باشد.
• قصد و عزم واهب: واهب باید عزم داشته باشد که مال را به صورت هبه به متهب منتقل کند.
• تصرف فوری: متهب یا گیرنده باید مال موهوبه را به صورت فوری دریافت کند و به تصرف خود درآورد. اگر مال به دست متهب نرسیده باشد، عقد هبه صحیح نخواهد بود.

هبه نامه ی رسمی

عقد هبه را با ثبت در دفاتر اسناد رسمی می تواند به صورت یک عقد رسمی درآورد و مزیت این کار این است که دیگر قابل تردید یا انکار توسط طرفین عقد نمی باشد و اصالت سند در محاکم مورد تردید قرار نمی گیرد، لکن اگر هبه نامه به صورت عادی تنظیم شود، امکان تردید و انکار توسط طرفین عقد وجود دارد و در برخی از دعاوی حقوقی مشکلاتی ایجاد می شود که نیاز به بررسی کارشناس حقوقی دارد و باعث طولانی شدن روند رسیدگی پرونده در محاکم می شود.

اثار رجوع از هبه

رجوع از هبه به مفهوم برگشتن به وضعیت قبلی قرارداد هبه است، در این حالت، مالی که به شخص دیگری به عنوان هبه داده شده بود، به واهب (شخص دهنده هبه) بازگردانده می‌شود. در صورتی که مال موجود در هبه دچار نقص یا عیبی باشد، حتی اگر توسط هبه ‌گیرنده استفاده شده باشد، واهب از هبه‌گیرنده مطالبه نمی‌کند. زیرا مال قبلاً به صورت رایگان به تملیک هبه گیرنده درآمده است و هبه دهنده دیگر مسئولیتی در قبال عیب و نقص مال ندارد. اما اگر هبه گیرنده اقداماتی انجام داده باشد که منجر به افزایش ارزش و مزیت مال شود، هبه‌دهنده حق مطالبه مقدار افزایش را دارد. به عبارت دیگر، هبه‌گیرنده فقط مال ارجاع داده شده را برمی‌گرداند و مزایای جدید واجد شده به اثر هبه برای هبه دهنده تعلق نمی‌گیرد.