جرایم اطفال و نوجوانان

اطفال و نوجوانان

با توجه به اینکه اطفال و نوجوانان از لحاظ سنی در شرایط خاصی از نظر رشد جسمانی، روانی و اجتماعی قرار دارند، نیاز به مراقبت بیشتری دارند و باید شرایط برای آنهن به گونه ای مهیا شود که در محیطی آرام به دور از تشویش و اضطراب این دوران را پشت سر بگذارند.

جرایم اطفال و نوجوانان

قانونگذار در قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری برای رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان قواعد و مقرراتی را وضع کرده است و رسیدگی به جرائم آنها را در صلاحیت مراجع تخصصی با امتیازات ویژه نسبت به بزرگسال قرار داده است.

اطفال و نوجوان در قانون آیین دادرسی کیفری

تبصره یک ماده ۳۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری در تعریف طفل مقرر می دارد: «طفل کسی است که به سن بلوغ شرعی نرسیده باشد و به کلیه جرائم اطفال و افراد کمتر از هجده سال تمام شمسی در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می شود …» از این رو، مشخص می شود که منظور از طفل، افراد نابالغ و منظور از نوجوانان افراد بالغ کمتر از هجده سال است.

دادگاه اطفال و نوجوانان

دادگاه اطفال و نوجوانان دادگاهی است که با حضور یک قاضی و یک مشاور تشکیل شده و به کلیه جرایم اطفال نوجوانان به جز جرائمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان و دادگاه نظامی است، رسیدگی می کند و همچنین حضور مشاوران با رعایت شرایط مقرر در این قانون، برای رسیدگی به جرائم نوجوانان در دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم آنان الزامی است.

رسیدگی به جرایم نوجوانان

به موجب ماده 315 قانون آیین دادرسی کیفری، شعبه ای از دادگاه کیفری یک (جرایم نوجوانان) که هرگاه جرایم مشمول صلاحیت دادگاه کیفری یک یا دادگاه انقلاب در مواردی که با تعدد قاضی رسیدگی می شود، توسط افراد بالغ زیر هجده سال تمام شمسی ارتکاب یابد به آن رسیدگی می کند.

دادسرای ویژه نوجوانان

شعبه ای از دادسرای عمومی و انقلاب است که به سرپرستی یکی از معاونان دادستان و با حضور یک یا چند بازپرس تشکیل می شود و تحقیقات مقدماتی جرائم افراد پانزده تا هجده سال به جز جرائم تعزیری درجه هفت و هشت و جرائم منافی عفت که مستقیماً از سوی دادگاه صورت می گیرد در این دادسرا انجام می شود.

پلیس ویژه اطفال و نوجوانان

ماده 31 قانون آیین دادرسی کیفری بیان می دارد، پلیس ویژه اطفال و نوجوانان به منظور حسن اجرای وظایف ضابطان در مورد اطفال و نوجوانان در نیروی انتظامی تشکیل می شود، وظایف و حدود اختیارات آن به موجب لایحه ای است که توسط رئیس قوه قضائیه تهیه می شود.

قواعد حاکم بر رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان

در قانون آیین دادرسی کیفری مقررات و قواعد خاصی برای رسیدگی به جرائم اطفال و افراد کمتر از هجده سال تمام شمسی پیش بینی شده است، تحقیقات مقدماتی این جرائم راساً در مراجع قضایی صالح حسب مورد دادگاه اطفال و نوجوانان، دادگاه کیفری یک، ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان و یا دادسرای ویژه نوجوانان صورت می گیرد و ضابطان دادگستری حق تحقیقات مقدماتی از طفل یا نوجوان را ندارند. مطابق ماده 285 قانون آیین دادرسی کیفری ضابطان دادگستری در جرائم مشهود موظف اند نسبت به حفظ آلات، ادوات، آثار علائم و دلایل جرم اقدام نمایند و در صورت دستگیری متهم، وی را سریعاً به مرجع قضایی صالح تحویل دهند، انقضاء وقت اداری و نیز ایام تعطیل مانع از رجوع به دادسرا یا دادگاه اطفال و نوجوانان نیست. مرجع قضایی موظف است تحقیقات مقدماتی را آغاز کرده و در جرائم موضوع مواد ۲۰۳ و ۲۸۶ قانون آیین دادرسی کیفری، نسبت به تشکیل پرونده شخصیت برای طفل یا نوجوان اقدام کند و همچنین در جرائم موضوع ماده ۴۱۵ به ولی یا سرپرست قانونی وی اعلام نماید که برای او وکیل تعیین کنند، اگر ولی یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان برای او وکیلی مشخص نکنند یا وکیل تعیین کند اما وکیل بدون اعلام عذر موجه در مرجع قضایی حاضر نشود، مرجع قضایی مکلف است برای او وکیل تسخیری تعیین کند.

اساساً مرجع قضایی در مورد اطفال و نوجوانان، نمی تواند قرار تأمین کیفری صادر کند و باید آنها را به والدین اولیاء یا سرپرست قانونی یا در صورت عدم دسترسی یا امتناع از پذیرش آنان به هر شخص حقیقی یا حقوقی که مصلحت بداند، بسپارد و هرزمان که حضور طفل یا نوجوان لازم و ضروری باشد، چنانچه سن وی کمتر از پانزده سال باشد، اشخاص مذکور وی موظف اند در مرجع قضایی حاضر شوند، اما اگر به سن پانزده سال رسیده باشد، شخصاً باید در مرجع قضایی حضور یابد.

در صورت ضرورت، تنها در مورد متهمان بالای پانزده سال امکان صدور قرار کفالت یا وثیقه وجود دارد که در صورت عجز از معرفی کفیل یا ایداع وثیقه و یا در مورد جرائم پیش بینی شده در ماده ۲۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری، مرجع قضایی می تواند با رعایت ماده ۲۳۸ قرار نگهداری موقت آنان را در کانون اصلاح و تربیت صادر کرده که در این صورت، قرار مذکور قرار نگهداری موقت در کانون اصلاح و تربیت پیرو کلیه آثار و احکام قرار بازداشت موقت می باشد، و همچنین اگر از دادسرای ویژه نوجوانان صادر شده باشد باید به موافقت دادستان برسد و در صورت مخالفت دادستان با آن حل اختلاف با دادگاه صالح حسب مورد دادگاه اطفال و نوجوانان یا دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان خواهد بود و اگر از سوی دادگاه صادر شده باشد قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر استان می باشد.

رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان حسب مورد در دادگاه اطفال و نوجوانان یا دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان به عمل می آید؛ دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان از یک رئیس و دو مستشار برخوردار است که با حضور دو عضو نیز رسمیت می یابد و با حضور یک مشاور شروع به رسیدگی می کند. دادگاه اطفال و نوجوانان با حضور یک قاضی و یک مشاور تشکیل می شود. البته نظامیان کمتر از هجده سال تمام شمسی در صورتی که مرتکب جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی (به جز جرائم در مقام ضابط دادگستری) شوند به جرم آنها با رعایت مقررات مربوط به رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان در دادسرا و دادگاه های نظامی رسیدگی خواهد شد.

رسیدگی بدون تعیین وقت

در موارد ذیل دادگاه می تواند بدون تعیین وقت، رسیدگی و اتخاذ تصمیم کند:

1- در جرائم تعزیری درجه شش و هفت و هشت با هر مجازاتی هرگاه متهم و والدین یا سرپرست قانونی او و همچنین در صورت داشتن وکیل، وکیل او حاضر باشند و درخواست رسیدگی نمایند و موجبات رسیدگی نیز فراهم باشد.

2- در جرائم تعزیری درجه پنج تا یک که مجازات قانونی آنها غیر از حبس باشد و متهم و والدین یا سرپرست قانونی او و همچنین در صورت داشتن وکیل، وکیل او حاضر باشند و درخواست رسیدگی نمایند و موجبات رسیدگی نیز فراهم باشد.

مرجع صالح برای رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان

• سن مرتکب زیر پانزده سال شمسی باشد: اگر مرتکب نابالغ باشد، صرف نظر از نوع جرم ارتکابی یعنی هر جرمی که باشد، دادگاه اطفال و نوجوانان هم تحقیقات مقدماتی را انجام می دهد و هم صالح به رسیدگی می باشد و به عبارت دیگر، به اتهام وی مستقیماً در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می شود.

اما اگر مرتکب بالغ باشد، جرم ارتکابی از جرائم موضوع ماده ۳۱۵ باشد، به جرم وی به طور مستقیم در دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان رسیدگی می شود یعنی تحقیقات مقدماتی نیز در همین دادگاه به عمل می آید. اگر جرم ارتکابی از جرائم موضوع ماده ۳۱۵ نباشد، به جرم وی به طور مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می شود، یعنی تحقیقات مقدماتی را نیز همین دادگاه انجام می دهد.

• سن مرتکب (در زمان ارتکاب جرم) پانزده تا هجده سال باشد: الف) جرم ارتکابی از جرائم تعزیری درجه هفت و هشت باشد به اتهام وی به طور مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می شود، یعنی تحقیقات مقدماتی را نیز همین دادگاه انجام می دهد. ب) جرم ارتکابی از جرائم منافی عفت باشد، از جرائم مشمول ماده ۳۰۲ (مثل زنای محصنه) باشد، به طور مستقیم در دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان به آن رسیدگی میشود. و اگر از جرائم مشمول ماده ۳۰۲ نباشد، به طور مستقیم در دادگاه اطفال و نوجوانان به آن رسیدگی می شود. پ) سایر جرائم اگر جرم ارتکابی از جرائم تعزیری درجه هفت و هشت و جرائم منافی عفت نباشد، تحقیقات مقدماتی آن در دادسرای ویژه نوجوانان انجام می شود و رسیدگی به آن حسب مورد در صلاحیت دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان یا دادگاه اطفال و نوجوانان است. بدین صورت که اگر جرم ارتکابی از جرائم موضوع صلاحیت دادگاه کیفری یک یا دادگاه انقلاب در موارد تعدد قاضی باشد رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرائم نوجوانان می باشد و اگر جرم ارتکابی از جرائم مذکور نباشد، رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه اطفال و نوجوانان می باشد.

به موجب ماده 599 و 597 قانون آیین دادرسی کیفری، اگر مرتکب نظامی باشد و جرم ارتکابی نیز از جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی (به جز جرائم در مقام ضابط دادگستری) باشد به اتهام وی در دادسرا و دادگاه های نظامی رسیدگی می شود.