رحم اجاره ای

در حال حاضر، یکی از مسائل جدید و مهم در حوزه پزشکی، درمان ناباروری های زوجین و صاحب فرزند شدن از طریق تلقیح مصنوعی می باشد.

یکی از روش های نو در این عرصه، استفاده از رحم جایگزین است؛ به طوری که درخواست کننده، رحم زنی دیگر را جهت سپری کردن دوران حمل جنین خود اجاره می کند تا نوزاد از او متولد شود.

به طور کلی در تکوین نوزاد، وجود سه رکن اسپرم، تخمک و رحم، ضرورت دارد که فقدان یا عدم کارکرد صحیح هرکدام، فرآیند بارداری را با مشکل روبرو می کند. راهکارهای درمانی برای رفع مانع ناباروری ارکان مذکور به ترتیب اهدای اسپرم، اهدای تخمک و رحم جایگزین است. در شیوه رحم جایگزین، اسپرم مرد با تخمک همسرش در خارج از رحم تلقیح می گردد. در این روش بعد از تلقیح در محیط آزمایشگاهی، نطفه منعقد شده را به رحم زن دیگری منتقل می کنند تا در آنجا دوران حمل سپری شده و جنین متولد شود که از آن تعبیر به مادر جانشین، رحم جایگزین یا رحم اجاره ای می شود.

امروزه قراردادهایی به عنوان قرارداد اجاره رحم در دفاتر ثبت استاد رسمی کشور برای این مسئله وجود دارد. این قرارداد میان زن اجاره دهنده رحم و اجاره کنندگان رحم، بسته می شود.

عنوان حقوقی رحم جایگزین، عبارت است از قرارداد رحم جایگزین، قرارداد مادر جانشین، قرارداد اجاره رحم و … .

در رابطه با رحم اجاره ای قانون معینی وجود ندارد که دقیقا ناظر بر این موضوع باشد، لیکن در سال ۱۳۸۲ قانونی در رابطه با اهدای جنین در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و شورای نگهبان نیز آن را در سال ۱۳۸۳ تایید کرد که می توان از آن در مسئله رحم اجاره ای نیز بهره برد.

‌قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور بیان می دارد: «ماده ۱ – به موجب این قانون کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری ذی‌ صلاح مجاز‌خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال‌جنین‌ های حاصله از تلقیح خارج از رحم زوجهای قانونی و شرعی پس ‌از موافقت کتبی‌ زوجین صاحب جنین به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری ‌آنها (‌هر یک به تنهایی یا هر دو) به ‌اثبات رسیده اقدام نمایند.

‌ماده ۲ – تقاضای دریافت جنین اهدایی باید مشترکاً از طرف زن و شوهر تنظیم و‌ تسلیم دادگاه شود و دادگاه در صورت احراز شرایط ذیل مجوز دریافت جنین را صادر‌می‌ کند:

‌الف – زوجین بنا به گواهی معتبر پزشکی، امکان بچه‌ دار شدن نداشته باشند و زوجه ‌استعداد دریافت جنین را داشته باشد.

ب – زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.

ج – هیچ‌ یک از زوجین محجور نباشند.

‌د – هیچ‌ یک از زوجین مبتلا به بیماریهای صعب‌العلاج نباشند.

‌هـ- هیچ‌ یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند.

‌و – زوجین بایستی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.

‌ماده ۳ – وظایف و تکالیف زوجین اهداء گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ ‌نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است.

‌ماده ۴ – بررسی صلاحیت زوجین متقاضی در محاکم خانواده، خارج از نوبت و‌بدون رعایت تشریفات آئین دادرسی مدنی صورت خواهد گرفت و عدم تأیید صلاحیت زوجین قابل تجدیدنظر می ‌باشد.

‌ماده ۵ – آئین‌نامه اجرائی این قانون ظرف مدت سه ماه توسط وزارت بهداشت،‌درمان و آموزش پزشکی با همکاری وزارت دادگستری تهیه و به تصویب هیأت‌وزیران‌خواهد رسید.»

موارد استفاده از رحم جایگزین

در کلیه مواردی که شرایط رسیدن اسپرم مناسب به تخمک در رحم زن به دلیل عواملی نظیر انسداد لوله های رحمی، چسبندگی های حفره لگن، تعداد کم و تحرک پایین اسپرم ها فراهم نباشد، می توان از شیوه تلقیح خارج رحمی جهت باروری زوجین استفاده کرد.

هنگامی از رحم جایگزین، استفاده می شودکه به سبب مشکل ناباروری نه اسپرم مرد و نه تخمک زن، قادر به تشکیل جنین نیست و یا به هر دلیلی در صورت وجود نقایصی در ساختمان رحم یا امکان بروز نگرانی یا تهدیهای جدی پزشکی در دوران حاملگی، احتمال به خطر افتادن سلامت زن وجود داشته باشد. در تمامی این موارد، رحم جایگزین، یک راه حل انتخابی برای صاحب فرزند شدن است.

اقسام رحم اجاره ای

اولین عمل جایگزینی، در سال 1985 در کشور آمریکا صورت گرفت که خود به 2 روش جایگزینی ناقص و کامل تقسیم بندی می گردد.

در صورتی که زن، مادر ژنتیکی فرزندی باشد که به دنیا می آورد، به آن جایگزینی سنتی یا جایگزینی ناقص گفته می شود. ولی، چنانچه زن فقط نگه دارنده بار آبستنی، بعد از انتقال جنین به رحم باشد و هیچ رابطه ژنتیکی با آن جنین نداشته باشد، به این روش جایگزینی کامل گفته می شود.

• جایگزینی کامل: در این روش، لقاح اسپرم مرد و تخمک همسرش (زوج نابارور) در محیط آزمایشگاهی انجام شده و بعد از گذشت 3 روز، جنین حامل که شش تا هشت سلول دارد را در رحم مادر جانشین قرار می دهند. مادر جانشین تنها تا زمان رشد کامل جنین، آن را حمل می نماید و هیچ ارتباطی از لحاظ ژنتیکی با نوزاد متولد شده ندارد. این حالت، رایج ترین شکل اجاره رحم است.
• جایگزینی نسبی: گاهی زن صاحب رحم را با اسپرم مردی که می خواهد صاحب فرزند شود، باردار می کنند؛ بدین معنا که از تخمک زنی که جنین را حمل خواهد کرد، استفاده می شود. در چنین حالتی، جنین توسط اسپرم پدر حکمی و تخمک مادر جایگزین (صاحب رحم) تشکیل می شود و مادر حکمی (متقاضی فرزند) فاقد تخمک بوده و از نظر ژنتیکی ارتباطی با فرزند ندارد، اما مادر جانشین با بچه از لحاظ ژنتیکی مرتبط است و جنین متشکل از اسپرم پدر حکمی و تخمک خودش را حمل می کند.
• استفاده از تخمک اهدایی: در این روش، تخمک زن دیگری با اسپرم پدر حکمی لقاح یافته و جنین حاصل در رحم مادر جانشین کاشته می شود. مادر جانشین هیچ گونه ارتباط ژنتیکی با جنین ندارد، اما پدر حکمی از نظر ژنتیکی با بچه مرتبط است.
• استفاده از جنین اهدایی: در این شیوه، جنین حاصل از اسپرم و تخمک اهدایی در رحم مادر جانشین کاشته می شود. مادر جانشین و والدین حکمی از نظر ژنتیکی هیچ ارتباطی با جنین ندارند.

شرایط رحم اجاره ای

برای اجاره رحم، زن و شوهر نابارور و زنی که صاحب رحم است، بایستی دارای شرایطی باشند که اطلاع و آگاهی از این شرایط برای دو طرف لازم است. این شرایط عبارتند از:

• کاندیدای رحم اجاره ای می بایست یک زن سالم بوده و ترجیحاً کمتر از سی و پنج سال سن داشته باشد.
• اجاره دادن رحم تنها تا پیش از یائسگی امکان پذیر است.
• صاحب رحم باید سابقه بارداری طبیعی داشته و زایمان وی موفق و بدون مشکل بوده باشد.
• زن باید سلامت جسمی داشته باشد و به بیماری های خطرناک نظیر دیابت یا فشار خون مبتلا نباشد.
• کاندیدای رحم اجاره ای، اعتیاد به مواد مخدر و الکل نداشته باشد.
• سلامت روانی زن و زوجین
• در صورت متأهل بودن کاندیدای رحم اجاره ای، باید رضایت شوهر او نیز در این مورد اخذ گردد.
• زوجین باید گواهی پزشکی که نشان دهده عدم امکان بچه دار شدن آن هاست را داشته باشند.
• زوجین باید عاقل، رشید و بالغ باشند.