اسامی قابل تغییر و اسامی غیر قابل تغییر کوچک

نام، یکی از ممیزات اشخاص است. در قانون ثبت احوال اسم یا نام به معنی عام که در اینجا مورد نظر است از دو جزء ترکیب می­شود: نام شخصی یا نام کوچک که گاهی آن را به طور اختصار نام گویند و نام خانوادگی.

نام شخص که در دفاتر ثبت احوال به ثبت می­رسد دارای آثار حقوقی است و سایر عناوین که ممکن است باعث تمیز انسان از دیگران باشد مانند اسم، نویسندگی، تخلص، کنیه، نام تجارتی و اسم شغلی و حرفه ای جزء نام به معنی حقوقی آن، که در شناسنامه هرکسی و دفاتر ثبت احوال قید شده، نمی­باشد و تابع مقررات مربوط به نام نیست.

تعیین نام

در حقوق و فرهنگ اسلامی و ایرانی بر تعیین نام به ویژه نام نیک و مناسب تأکید بسیار شده است. قانون ثبت احوال نیز بر انتخاب یک نام متعارف اشارت دارد. ماده ۲۰ قانون ثبت احوال (اصلاحی ۱۳۶۳/۱۰/۱۸) مقرر می­دارد: «انتخاب نام با اعلام‌کننده است، برای نامگذاری یک نام ساده یا مرکب (حسین، محمد مهدی و مانند آن) که عرفا یک نام محسوب می‌شود انتخاب خواهد شد».

انتخاب عناوین و القاب و نام­های زننده و مستهجن یا نامتناسب با جنس ممنوع است. ماده ۲۰ قانون جدید ثبت احوال بیان می­دارد: «ذکر سیادت در اسناد سجلی ساداتی که سیادت آنها در اسناد سجلی پدر و جد پدری مندرج باشد، یا سیادت آنها با دلایل شرعی ثابت گردد، الزامی است. مگر کسانی که خود را سید ندانند یا عدم سیادت آنان شرعاً احراز شود».

تعیین نام کوچک

حق داشتن نام از جمله حقوق غیرمالی و ناظر به شخصیت خود فرد است، لذا على الاصول باید خود فرد بتواند در تعیین آن نقش داشته باشد اما از آنجا که این مسئله غالباً در هنگام اعلام تولد به مامور ثبت احوال مطرح می­شود و خود فرد در چنین هنگامی از اهلیت استیفاء برخوردار نمی­باشد، موضوع تعیین نام توسط فردی غیر از صاحب نام مجاز تلقی می­شود.

بر اساس ماده ۲۰ قانون ثبت احوال: انتخاب نام بر عهده اعلام کننده است و اعلام کننده نیز برحسب تبصره ۱ ماده ۶ قانون ثبت احوال کسی است که مکلف به اعلام واقعه تولد می­باشد، ماده ۱۶ همان قانون در مقام بیان مکلفان به اعلام تولد بیان می­دارد: «اعلام و امضا سند ثبت ولادت به ترتیب به عهده اشخاص زیر خواهد بود:

1. پدر یا جد پدری
2. مادر در صورت غیبت پدر و در اولین فرصتی که قادر به انجام این وظیفه باشد.
3. محذوف به تاریخ 24/10/1363
4. وصی یا قیم یا امین
5. اشخاصی که قانونا عهده دار نگهداری طفل می­باشند.
6. متصدی یا نماینده موسسه ای که طفل به آنجا سپرده شده است.
7. صاحب واقعه که سن او از ۱۸ سال تمام به بالا باشد».

افراد مذکور در فوق به ترتیب ذکر نام برای اعلام واقعه تولد بر یکدیگر اولویت دارند؛ به این معنی که در صورت وجود پدر و انجام وظیفه از جانب او مادر مسئول و مکلف به اعلام واقعه نمی­باشد.

مهلت اعلام ولادت

تبصره ماده ۱۵ قانون ثبت احوال مهلت اعلام ولادت را پانزده روز از تاریخ ولادت طفل می­داند.

• با توجه به بند دوم تبصره ۱ ماده ۶ قانون ثبت احوال، افراد فوق می­توانند به شخص دیگر رسماً وکالت دهند تا از طرف او واقعه تولد را اعلام کنند در این مورد دو نکته زیر قابل ذکر است:

1. اصل بر این است که هر کاری که فرد خود می­تواند انجام دهد، دیگری به نمایندگی از جانب او نیز می­تواند انجام دهد. بدین سبب امکان توکیل به دیگری نیازی به ذکر در متن تبصره نداشت و در صورت سکوت مقنن نیز امکان توکیل به دیگری پذیرفتنی می­بود، به این لحاظ مقنن در ماده فوق در مقام تأکید بر اصل امکان (توکیل) است، نه تأسیس.
2. با توجه به اینکه امکان توکیل به دیگری، اصل است و حکم مقنن در تبصره فوق تنها از باب تأکید است نه تأسیس؛ بنابراین نتیجه می­گیریم که توکیل نه تنها می­تواند برای اعلام واقعه باشد بلکه برای نامگذاری نیز توکیل قابل پذیرش است؛ هر چند تبصره تنها در مقام بیان توکیل برای اعلام واقعه تولد است نه توکیل برای نامگذاری.

نام های کوچک ممنوع

1. نام­هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می­گردد؛
2. عناوین و القاب؛
3. نام­های زننده و مستهجن؛
4. نام­های نامتناسب با جنس.

تشخیص نام­های ممنوع با شورای عالی ثبت احوال می­باشد. بموجب ماده 20 قانون ثبت احوال و تبصره هاي آن انتخاب نام هاي زير ممنوع است و دارندگان این اسامی مي توانند با رعايت مقررات مربوطه نسبت به تغيير آن اقدام کنند:

• نام هایی که موجب هتک حيثيت مقدسات اسلامي مي­گردد، مانند: (عبدالات،عبدالعزی).
• القاب اعم از ساده و مركب مانند: (ملك الدوله، خان، يا شوكت الملك، حاجيه سلطان، احمدعلي و …).
• اسامي زننده و مستهجن؛
• نام­هایی كه مغاير با ارزش هاي والاي انساني است، مانند: گرگ، بزی و … ؛
• نام هایی كه با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبي مردم مغاير باشد، مانند: لات، خونريز و…؛
• نام هایی كه موجبات اشاعه و ترويج فرهنگ بيگانه گردد، مانند: وانوشكا، ژاكارد و…؛
• نام هایی كه موجب تحقير اشخاص بوده مانند: صدتومانی، گدا، نوکر، بدبخت و… .

و همینطور موارد زیر:

• اسامي نامتناسب با جنس مانند: ماشاءالله براي اناث و يا انتخاب نام اعظم و يا اكرم براي افراد ذكور؛
• حذف كلمات زائد و غير ضروري در نام اشخاص مانند: بیگی، احمد، گرگ، ذولف، قوچ، آقاخانم، خان، ميرزا، بيگم، رجب قلی و …؛
• تصحيح اشتباهات املائي در نام اشخاص كه بدليل عدم آشنائي مامور با لهجه ها و الفاظ و معاني محلي و يا ناشي از تلفظ اظهار كننده پيش آمده مانند: زهراب به سهراب و يا منيجه به منيژه و …؛
• هم نام بودن فرزند با پدر و يا مادر در يك خانواده؛
• هم نام بودن برادران و يا خواهران در يك خانواده؛
• تغيير نام­ها از صورت عربي رسم­الخط به شكل فارسي از قبيل رحمن به رحمان، اسمعيل به اسماعيل؛
• تغيير نام كسانيكه با تأييد مراجع ذيصلاح به دين مبين اسلام مشرف مي­شوند؛
• تغيير نام کسانيکه نام آنها اسامي ايام هفته باشد (شنبه،یکشنبه و…)؛
• تغيير نام كسانيكه تغيير جنسيت داده و دادگاه صالحه حكم به تغيير نوع جنس در اسناد سجلي و شناسنامه آنان صادر نموده است؛
• پيشوند عبد خاص اسامي و صفات ذات پروردگار است و در ساير موارد متقاضي مي­تواند تقاضاي حذف آنرا بنمايد؛
• تغيير نام كسانيكه داراي اسامي مستعار نيز مي­باشند مثل حسن(آرمین) يا الهام(سوسن) و … .