نظام حقوقی اسلام برای کرامت، حیثیت و حقوق شهروندی افراد، ارزش زیادی قائل شدهاست. اعاده حیثیت یعنی برگرداندن اعتبار، آبرو و حقوق سلب شده از تمامی بزهدیدگان (افرادی که دیگران حیثیت آنها را زایل کردهاند) و مجرمین و رفع تمامی محرومیتهای حقوقی اجتماعی و آثار ناشی از محکومیت قطعی کیفری بعد از اجرای مجازات در مدت مشخص، از سابقه محکومعلیه به گونهای که در قانون در نظر گرفته شده است. از نظر حقوقی، اعاده حیثیت در واقع بازگشت اعتبار سه قشر تاجر ورشکسته، متهم بیگناه و مجرم است.
اعاده حیثیت مجرم، فرصتی مجدد برای بازگشت دوباره او به صحنه اجتماع و امکان استخدام در نهادهای عمومی و دولتی میباشد. به بیان دیگر، اعاده حیثیت در اینجا، موجب بازگشت اهلیتی است که فرد به دلیل ارتکاب جرم از دست داده است.
اعاده حیثیت متشکل از دو واژه “اعاده” و “حیثیت” است. اعاده یعنی اعطاء، بازگرداندن، برگرداندن و جبران کردن. حیثیت نیز به معنای جهت، اعتبار و آبرو است. اعاده حیثیت به معنای رد کردن حقوق و اعتبارات مجرم که به موجب جرم از وی سلب شده، به او است.
در هیچ کدام از قوانین جزایی تعریفی از اعاده حیثیت نشده است. اغلب حقوقدانان کم و بیش در تعریف اعاده حیثیت، کلمات و اصطلاحات شبیه به هم را استفاده کردهاند و بیشتر به اعاده حیثیت به معنای خاص آن یعنی اعاده حیثیت محکومین توجه کردهاند؛مثل: «اعاده حیثیت رفع آثار جزایی، بازگشت حقوق به دستور قانونی مبنی بر اینکه به جهت گذشتن مدت مشخصی از خاتمه اجرای محکومیت، حیثیت فردی و حقوق مدنی و سیاسی محکوم اعاده و سابقه کیفری از سجل جزایی او حذف میگردد.»
دو نوع اعاده حیثیت وجود دارد که عبارتند از: اعاده حیثیت عام و اعاده حیثیت خاص.
اعاده عام: برخی اوقات آسیب وارده به حیثیت و تمامیت شخص برآمده از عمل دیگران است؛ مانند اشتباه و تقصیر قاضی، هتک حرمت (توهین و افترا)، قذف و اتهامات واهی.
اصول 39،19،20،22،25،32،33،36،38، 165، 166 و 171 قانون اساسی، مواد 58 و 698 قانون مجازات اسلامی و مواد 1، 2، 8 و 10 قانون مسئولیت مدنی در مورد اعاده حیثیت صحبت کردهاند.
اعاده خاص: بعضی اوقات لطمه وارده به حیثیت اجتماعی شخص به سبب عمل خود اوست؛ بدین معنا که مجرم با تعرض به مقررات و قواعد جامعه و احیاناً تعدی به تمامیت مادی و معنوی اشخاص دیگر در حقیقت به شخصیت و آبروی خود لطمه وارد میکند و شأن و جایگاه اجتماعی خود را از دست میدهد و با ارتکاب جرم، علاوه بر اینکه به مجازات اصلی میرسد، به عنوان مجازات تبعی، برای مدتی از حقوق اجتماعی محروم خواهد شد، به عنوان مثال، مدتی از اشتغال به بعضی از مشاغل و یا عضویت در تمامی انجمنها و شوراها محروم میشود.
در مواد زیر و همچنین قانون اساسی به انواع مجازاتها در اعاده حیثت اشاره شده است که عبارتند از:
به موجب ماده 697 قانون مجازات اسلامی: «هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آنها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب میشود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید، جز در مواردی که موجب حد است به جزای نقدی درجه شش محکوم خواهد شد.»
تبصره – در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد، هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید، مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.
همچنین ماده 698 این قانون بیان میدارد: «هر کس به قصد اِضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدو‌ن امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (۷۴) ضَربه محکوم شود.»
ماده 699 قانون مجازات اسلامی نیز در این رابطه اذعان میدارد: «هر کس عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری آلات و اَدَو‌ات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او میگردد، بدو‌ن اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به اوست بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید و در اثر این عمل، شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا تا (۷۴) ضَربه شلاق محکوم میشود.»
بر اساس ماده 700 قانون مجازات اسلامی: «هر کس با نظم یا نثر یا به صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند و یا هجویه را منتشر نماید به حبس از پانزده روز تا سه ماه محکوم میشود.»
ماده 575 قانون تجارت در رابطه با اعاده حیثیت تاجر بیان میدارد: «ورشکستگان به تقلب و همچنین اشخاصی که برای سرقت یا کلاهبرداری یا خیانت در امانت محکوم شده‌اند، مادامی که از جنبه جزایی‌اعاده حیثیت نکرده‌اند، نمی‌توانند از جنبه تجارتی اعاده اعتبار کنند.»
همچنین اصل 171 قانون اساسی در مورد اعاده حیثیت متهم بیگناه اذعان میدارد: «هر گاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران میشود، و در هر حال از متهم اعاده حیثیت میگردد.»
شاکی برای طرح شکایت اعاده حیثیت، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نموده و با ارائه اسناد و مدارک لازم، شکواییه خود را ثبت کند. بعد از ثبت شکایت اعاده حیثیت در سامانه، این شکواییه به دادسرای صالح ارجاع خواهد شد. دادسرا نیز رسیدگی مقدماتی کرده و در صورتی که شکایت را صحیح بداند، آن را جهت رسیدگی اصلی به دادگاه کیفری ارسال می کند و قاضی دادگاه به پرونده رسیدگی میکند.
ماده 106 قانون مجازات اسلامی در مورد مهلت شکایت بیان میدارد: « در جرائم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط میشود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه میشود. هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرفنظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.»
تبصره- غیر از مواردی که شاکی تحت سلطه متهم بوده، درصورتی به شکایت وی یا ورثه او رسیدگی میشود که جرم موضوع شکایت طبق ماده (۱۰۵) این قانون مشمول مرور زمان نشده باشد.
طلاق طلاق نکوهیده ترین حلالی است که خداوند متعال برای بندگانش قرار داده است و آن را به عنوان...
تعویق صدور حکم به این معنا می باشد که دادگاه تعقیب متهم را شروع و مجرمیت او را احراز کرده، ا...
ضابطین دادگستری مامورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات قوه قضائیه (مقام قضائی) برای کشف جرم، ...
شفعه در لغت به معنای ضمیمه کردن است و فردی که از این حق برخوردار است با منظم کردن حصه ی فروخ...
یکی از مهم ترین روابط حقوقی بین پزشک و بیمار این است که پزشک باید در قبال معالجه بیمار از تم...
نظرات کاربران