تفاوت چک حقوقی و چک کیفری

در تعاملات اقتصادی و تجاری، اسناد تجاری نقش راهبردی و تسهیل‌گر میان طرفین معاملات ایفاء می‌کند.

اسناد تجاري معرف تعهد به پرداخت مبلغ معيني به دارنده سند تجاري است. قانون‌گذار امتیازات گوناگونی را برای اسناد تجاری در نظر گرفته است تا اسناد تجاری مختلف بیشتر مورد استفاده عموم مردم قرار بگیرد. این امتیازات به‌عنوان برخی از امتیازات مشترک برای هر سه سند تجاری، به­کار می‌رود. چک یکی از اسناد تجاری است­که به سبب جایگاه ویژه آن در نظام داد وستد ایران، ارزش ویژه‌ای پیدا کرده است.

چک نوشته ای (سندی) است­ که به موجب آن شخصی به نام صادرکننده چک، وجوه یا اعتباری را که نزد  شخص دیگری به نام محال علیه دارد،کلاً یا بعضاً مسترد می کند یا به شخص دیگری واگذار می کند. چک نیز مانند برات، متضمن دستور پرداخت است. البته باید بدانید که فقط چک عادی و تایید شده، متضمن دستور پرداخت است. چک تضمین شده و مسافرتی، متضمن تعهد پرداخت هستند.

اگر محل چک نزد محالٌ علیه تامین شده باشد، به محض ارائه چک توسط دارنده، محالٌ علیه مکلف­است­وجه آن را­ پرداخت­کند و اگر محل آن، تامین نشده باشد محال علیه، تکلیفی به پرداخت ندارد.

چک حقوقی و چک کیفری

در یک تقسیم‌بندی می‌توان چک را شامل: چک حقوقی و چک کیفری دانست. این تقسیم‌بندی در نحوه وصول آن از اهمیت زیادی برخوردار است.

چک حقوقی

چک حقوقی یا به تعبیر دیگر چک بازرگانی، سندی است که طبق آن صادر کننده به بانک یا هر موسسه مالی و اعتباری دستور پرداخت مبلغ معین و موجود را به خود‌ یا دیگری می‌دهد.

چک کیفری نیز، سندی است که به موجب آن صادر کننده به بانک محال علیه دستور می‌دهد وجه معینی را به وی یا دیگری پرداخت نماید.

تفاوت چک کیفری و حقوقی

چک کیفری قابلیت شکایت کیفری و تعقیب و محکومیت دارد، در حالی که چک حقوقی از نظر قانونی ضمانت اجرایی کمتری برای وصول دارد.

دارنده چک

چک همانند سفته، ممکن است در زمان صدور در وجه حامل یا در وجه شخص معین یا به حواله کرد شخص معین صادر شود.

اگر چک در وجه حامل باشد: نقل و انتقال آن، ممکن است به صِرف قبض و اقباض به عمل آید.

اگر چک در وجه شخص معین باشد: انتقال چنین چکی به دیگران، تابع ظهرنویسی تجاری نیست و نوعی انتقال طلب مدنی است.

اگر چک به حواله کرد شخص معین باشد: چک، قابل ظهرنویسی است و انتقال آن به دیگران تابع قواعد ظهرنویسی تجاری است.

انواع چک

مطابق ماده 1 قانون صدور چک انواع چک عبارتند از: الف)چک هایی که صادرکننده آنها می تواند هر شخصی باشد: چک عادی(چک معمولی)، چک تاییده شده،  (چک گواهی شده).

ب)چک هایی که صادرکننده آنها بانک است: چک تضمین شده، چک مسافرتی (چک در گردش).

چک عادی: چکی است که توسط شخصی که صاحب حساب جاری است، بر عهده بانک صادر می شود و دارنده آن، هیچ تضمینی برای قابل پرداخت بودن چک و امکان دریافت مبلغ آن از بانک در اختیار ندارد.

چک تایید شده: دارنده چنین چکی یک تضمین در اختیار دارد و آن، این است که چه در حساب صادرکننده چک، وجه کافی موجود باشد و چه نباشد، بانک چک را پرداخت می­کند.

چک تضمین شده: چکی است که صدور آن توسط شخصی از بانک مطالبه می شود و بانک اقدام به صدور این چک بر عهده خودش می کند. در این نوع چک، بانک هم صادرکننده و هم محالٌ علیه است. تأدیه وجه این چک، توسط بانک تضمین می شود.

چک مسافرتی: چکی که توسط بانک صادر می شود و وجه آن در هر یک از شعب بانک صادرکننده قابل تادیه است. این چک به درخواست اشخاص صادر نمی شود، بلکه خود بانک آن را صادر می کند و به درخواست اشخاص آن را در اختیار آن ها می گذارد.

در بررسی مقررات صدور چک و تادیه وجه چک با چهار شخص سر و کار داریم:

صادرکننده چک: شخصی که چک را صادر می کند و آن را به دیگری تقدیم می کند تا این شخص وجه چک را از شخص ثالثی که محالٌ علیه نام دارد دریافت کند.

دارنده چک: شخصی که چک در اختیار اوست و می تواند با رجوع به محالٌ علیه(شخص ثالث)وجه چک را دریافت کند.

ظهرنویس: شخصی که سابقاً دارنده چک بوده است و او چک را به شخص دیگری منتقل کرده است و در حال حاضر دارنده چک نیست.

محالٌ علیه: همان شخص ثالثی که در چک برای پرداخت مبلغ چک، پیش بینی شده است.

شرایط شکلی چک

1-صدور چک تنها با مهر امکان پذیر نیست و امضای صادرکننده نیز باید درج شده باشد.

2- بانک ها مکلف اند بر روی کلیه برگ های چک، نام و نام خانوادگی صاحب حساب را درج کنند.

3-مبلغ چک

4-نام محالٌ علیه.

5-محل صدور که منظور همان وجوه یا اعتباری است که صادرکننده چک در نزد محالٌ علیه دارد.

6-تاریخ صدور که در گوشه بالایی در سمت راست چک است.

7-دستور پرداخت: باید توجه داشت که دستور پرداخت دستوری بی قید و شرط است.

8-گیرنده وجه یا همان کسی که چک در وجه او صادر میشود(دارنده چک). اما ممکن است چک در وجه حامل باشد.

اگر در صدور چک، شرایط فوق رعایت نشود، با ضمانت اجراهایی همراه است:

اگر چک بدون امضا یا مهر صادر شده باشد، نوشته صادره علاوه بر اینکه سند تجاری محسوب نمی شود بلکه اصلاً سند نیست.

ضمانت اجرای تخلف از سایر شروط آن است که در صورت فقدان آن ها سند صادره، یک سند تجاری نیست و تابع احکام قانون تجارت نمی باشد، بلکه فقط یک سند تعهدآور مدنی است و تابع احکام حقوق مدنی است.

مزایای چک نسبت به دیگر اسناد تجاری

چک در حکم سند لازم الاجرا است و می توان برای وصول مبلغ آن، از طریق اجرای ثبت اقدام کرد.

رسیدگی به کلیه شکایات و دعاوی جزایی و حقوقی مربوط به چک و دادسرا و دادگاه تا خاتمه دادرسی فوری انجام می شود. به این معنی که(تعیین وقت رسیدگی زودتر از موعد عادی دادگاه است).

در صورت صدور چک به نمایندگی، نماینده و اصیل، هر دو نسبت به وجه چک مسئولیت تضامنی دارند.

اوصاف چک

چک حتماً باید به صورت کتبی صادر شود، در صورتی که این امر به طور شفاهی صورت گیرد، تابع حقوق مدنی و نوعی حواله مدنی محسوب می شود.

در حال حاضر، محالٌ علیه چک فقط بانک ها هستند. چک دارای فرم چاپی مخصوص و ته برگ است که به همان نحو باید تنظیم و صادر شود و در نتیجه صدور چک بر روی یک برگه معمولی بی معنا است و بانک ها اقدام به پرداخت آن نمی کنند.

برخلاف برات و سفته که صدور آن ها به تصریح قانون هم با امضا امکان پذیر است و هم با مهر صادرکننده، مطابق قانون تجارت صدور چک فقط با امضا امکان پذیر است.

شیوه پرداخت وجه توسط بانک

دارنده چکی که وجه آن را دریافت می کند باید پشت چک را امضا یا مهر کند، حتی اگر چک در وجه حامل باشد.

یکی از وظایف بانک این است که به محض مراجعه دارنده چک، هویت کامل او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید کند.

باید توجه داشت که، در صورت عدم مطابقت امضا یا قلم خوردگی در متن چک یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن، بانک از پرداخت وجه چک خودداری می کند.

در صورت فقدان موجودی یا کسر موجودی در حساب بانکی صادرکننده و یا اگر وجه چکی به هر دلیلی مانند خط خوردگی یا عدم مطابقت امضا پرداخت نشود، بانک گواهی نامه ای به نام گواهی عدم پرداخت صادرکرده و به دارنده چک تسلیم می کند. نسخه دوم این گواهی نامه باید به آخرین نشانی صاحب حساب ارسال شود.

مواردی که باید در گواهی عدم پرداخت درج شود:

1-مشخصات چک

2-هویت و نشانی کامل صادرکننده

3-نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک

4-علت عدم پرداخت

5-مطابقت یا عدم مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای موجود در بانک

در صورتیکه دارنده چک با مشکل کسر موجودی چک روبه رو شود، می تواند به نحو زیر عمل کند:

می تواند همین مبلغ را دریافت کند و بابت کسری موجودی،گواهی عدم پرداخت اخذ کند.

می تواند هیچ بخشی از مبلغ را دریافت نکند و بابت کل مبلغ چک،گواهی عدم پرداخت اخد کند.

 -مجازات صدور چک پرداخت نشدنی

اگر مبلغ چک کمتر از ده میلیون ریال باشد: به حبس تا حداکثر شش ماه محکوم می شود.

اگر مبلغ چک از ده میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال باشد: از شش ماه تا یک سال حبس محکوم می شود.

اگر مبلغ چک از پنجاه میلیون ریال بیشتر باشد: به حبس از یک سال تا دوسال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال محکوم می شود.

اگر عدم پرداخت چک، به دلیل بسته بودن حساب بانکی باشد و صدور چک با علم به این امر صورت گیرد: در هر مورد به حداکثر مجازاتی که در ماده 7 قانون صدور چک تعیین شده محکوم می شود و مجازات تعیین شده غیرقابل تعلیق است.

افرادی که می توانند دسته چک بگیرند

مطابق ماده 1 قانون صدور چک ( اصلاحی سال 82) کسانی که در بانک حساب جاری داشته باشند می توانند درخواست صدور دسته چک بدهند.