عدم ثبت واقعه ازدواج و عواقب آن

خانواده از نهاد هایی می باشد که اهمیت زیادی دارد و همواره قانون گذار در پی استحکام بخشیدن به این نهاد و ارتقای ساختار آن بوده است. یکی از وظایف مهم در ارتباط با تشکیل خانواده، ثبت این امر حقوقی و الزام طرفین به آن است. ازدواج از جمله عقود رضایی می باشد؛ یعنی صرف تقاضای ازدواج از یک طرف و قبول آن توسط طرف دیگر برای صحیح بودن آن کافی است، ولی صلاح جامعه در الزامی بودن ثبت ازدواج است. اهمیت این مسئله به حدی است که عدم ثبت واقعه ازدواج در قانون جرم بوده و برای آن مجازات تعیین شده است.

لزوم ثبت ازدواج

عقد نکاح در دین اسلام به عنوان امر مستحب مؤکد توصیه شده است. انجام این عقد نیاز به تشریفات خاصی ندارد و با اعلام رضایت طرفین، بعد از جاری شدن صیغه ی عقد، ازدواج آنان معتبر و کاملا صحیح خواهد بود. با این وجود به دلایل گوناگون اجتماعی، ثبت امر ازدواج برای مردان یک تکلیف قانونی می باشد، زیرا امکان دارد عدم ثبت آن برای همسرانشان عواقب خوبی به دنبال نداشته باشد.

طبق قوانین کشور ما در ابتدا فقط برای مرد ثبت ازدواج دائم الزامی بود و او به ثبت نکاح دائم طی مدت معلوم ثبت ازدواج که برابر با 20 روز است، موظف بود. بعد از آن قانون گذار در قوانین مصوب سال ۱۳۷۵ مجازات اسلامی، عدم ثبت واقعه ازدواج دائم را جرم محسوب کرده و بر اساس ماده ی ۶۴۵، مرد وظیفه ثبت عقد دائمی را بر عهده دارد و در صورت ثبت نکردن ازدواج، زن می توانست به جرم عدم ثبت واقعه ازدواج از مرد شکایت کند.

با تصویب قانون حمایت از خانواده در سال ۱۳۹۱ و با توجه به اهمیت بقای نهاد خانواده و حمایت از این نهاد، در ماده ی ۴۹ آن، عدم ثبت ازدواج دائم توسط مرد، جرم تلقی می شود و برای آن مجازات تعیین گردیده است. بر مبنای این ماده در قوانین حمایت از خانواده، ماده ی ۶۴۵ قانون مجازات اسلامی که به آن اشاره کردیم، نسخ شده است. بنابراین جهت حفظ بقای ساختار خانواده، ثبت ازدواج دائم، طلاق و رجوع بر پایه  مقررات الزامی خواهد بود. چنانچه مردی به ازدواج، طلاق یا رجوع بدون ثبت آن در دفاتر رسمی اقدام کند، مجازات خواهد شد. بنابراین می توان گفت علاوه بر پیش بینی مجازات برای جرم عدم ثبت واقعه ازدواج، در ثبت کردن طلاق هم الزام وجود دارد. مجازات مرد به سبب عدم ثبت نکاح دائم، تابع قوانین حمایت خانواده است.

بررسی مجازات جرم عدم ثبت ازدواج

همان گونه که پیش تر اشاره شد ثبت ازدواج و نیز عقد موقت در شرایط خاصی نظیر باردار شدن زن، توافق طرفین و وجود شرط ضمن عقد مبنی بر ثبت رسمی عقد و ازدواج موقت، الزامی است. مطابق ماده ی ۴۹ قانون مصوب حمایت از خانواده، مجازات جرم عدم ثبت واقعه ازدواج به شرح زیر است:

” اگر مرد بدون ثبت نمودن در دفاتر رسمی اقدام به ازدواج دائم، طلاق یا فسخ نکاح کند یا بعد از رجوع ظرف مدت یک ماه آن را ثبت نکند یا در مواردی که برای ثبت واقعه ازدواج موقت الزام وجود دارد، از آن امتناع نماید، علاوه بر ملزم شدن به ثبت رسمی عقد، به حبس تعزیری درجه ۷ و نیز پرداخت جریمه نقدی با درجه ۵ محکوم خواهد گردید. “

مجازات جرم عدم ثبت واقعه ازدواج، فقط شامل مردانی می شود که از ثبت کردن ازدواج خود خودداری کرده اند و زن را برای این امر مجرم تلقی نمی کنند. مجازات این جرم در این ماده قانونی شامل ازدواج و نکاح دائم و همچنین ازدواج موقتی می باشد که بر طبق قانون مرد وظیفه دارد که آن را ثبت نماید.

مرجع صالح به شکایت از جرم عدم ثبت واقعه ازدواج

بر اساس مقررات، دادسرا، مرجع شکایت علیه جرم عدم ثبت واقعه ازدواج دائم یا موقت است. زن می تواند از شوهر خود به جرم عدم ثبت نکاح دائم یا موقت در دادسرا شکایت کیفری کند. به این ترتیب مرد علاوه بر محکوم شدن به مجازات ثبت نکردن واقعه ازدواج دائم یا موقت، موظف به ثبت آن نیز می گردد. این امر را می توان یک ضمانت اجرای حقوقی مطلوب برای زنان به شمار آورد.

شایان ذکر می باشد که زن این امکان را دارد که به جای شکایت علیه مرد به جرم عدم ثبت واقعه ازدواج، به صورت حقوقی اقدام کرده و به دادگاه دادخواست ثبت ازدواج یا نکاح موقت و دائم را ارائه دهد. برای این امر دادگاه خانواده، دادگاه صالح به منظور ملزم کردن مرد  به ثبت واقعه نکاح دائم یا در موارد خاص، ثبت نکاح موقت است.